Април е месец за подигање на јавната свест за Фабриевата болест

Фабри болест, МКБ E75.2 Fabry disease

Болеста на Фабри-Андерсон е ретко метаболно Х-врзано наследно заболување, кое се карактеризира со наталожување на неразложените масти (глобо-триаозилцерамиди Гб-3) во клетките насекаде низ човековото тело, поради недостаток или отсуство на ензимот алфа-галактозидаза.

За првпат болеста е опишана во 1898 година, од страна на англискиот хирург Јоханес Фабри и германскиот дерматовенеролог Вилијам Андресон. Во Македонија за првпат болеста е дијагностицирана во 2023 година од страна на Нефролог.

Се проценува дека инциденцата кај новороденичњата е околу 1:1250, додека во општата популација варира во широк опсег од 1:40.000-1:117.000. Познати се повеќе од 580 патогени мутации на генот GLA кој е асоциран со Фабриевата болест, а истиот е лоциран на долгиот крак од X-хромозомот (регион q22.1). Тоа значи дека мајката носител на мутиран ген во 50% може да го пренесе мутираниот ген на своите деца независно од полот, додека таткото со мутиран ген во 100% го пренесува мутираниот ген на своите ќерки, а во 0% на своите синови (односно не го пренесува на синовите).

Болеста се манифестира со прогресивна акумулација на неразложените масти (глобо-триаозилцерамиди Гб-3) во ендотелот на крвните садови и ткивата на внатрешните органи. Започнува раното во детство, напредува бавно во текот на животот и резултира со сериозно оштетување на бубрезите, срцето и централниот нервен систем. Болеста е опасна по живот и доколку не се лекува може да има фатални последици во четвртата или петтата деценија од животот.

Клиничката манифестација е во зависност од недостатокот или отсуството на ензимот, при што се дефинираат две форми: класична форма почеста кај машкиот пол и некласична или со доцен почеток форма карактеристична за припадничките од женскиот пол.

Кај мажи

Класичната форма кај мажите започнува да се манифестира од раното детство со некотролирна хронична болка во рацете и нозете во форма на жарење и печење (акропаресетзи ). Исто така често се жалат на појава на мали црвени безболни папули (ангиокератоми) локализирани околу папокот и препоните. Друг карактеристичен симптом е отсуство или намалено потење (анхидроза или хипохидроза). Пациентите исто така може да имаат дијареа, гадење, подуеност и нејасна повремена абдоминална болка. Поретко се сретнуваат сензорни абнормалности, пореметување на слух и тинитус, нетолеранција на топло/ладно и напор, замор и депресија. Офталмолошките манифестации се чести, но вообичаено не предизвикуваат окуларни симптоми и нарушување на видот (Cornea Verticillata). Бубрезите се еден од мајорно афектираните органи, што се манифестира со повремена микроалбуминурија или протеинурија уште во рано детство па сè до прогресивно и иреверзибилно оштетување на тубуло-гломеруларниот систем и развој на хронична бубрежна болест. Акумулација на неразложените масти (глобо-триаозилцерамиди Гб-3) во срцевиот мускул води до хипертрофична кардиомиопатија, абнормалности во спроводниот систем со развој на аритмии и миокарден инфаркт. Исто така, пациентите со Фабриева болест развиваат нарушувања во централниот нервен систем: транзиторни исхемични атаки и мозочни инсулти кои се појавуваат 10 години порано од вообичаената возрасна граница за истите. Афекцијата на бубрезите, кардиоваскуларниот и централниот нервниот систем се главна причина за морбидитет и морталитет кај пациентите.

Кај жени

Кај припадничките од женскиот пол болеста покажува спора и доцна прогресија со широк спектар на клинички манифестации. Додека некои пациенти не се свесни за нивниот проблем, други страдаат од корнеална дистрофија, замор, кардиоваскуларни нарушувања, анхидроза, гастроинтестинални пореметувања, заболување на бубрезите, оштетување на очите, невролошки нарушувања.

Кај деца

Иако во повеќето случаи првите симптоми на болеста се појавуваат рано, Фабриевата болест кај децата честопати е незабележана и се развива со возраста. Најраните знаци се болка и ангиокератоми, кои често се наоѓаат зад ушите. Други манифестации на болеста кај мали пациенти се: гадење, повраќање, вртоглавица, главоболки, треска и отоци на рацете и нозете. Во зависност од возраста, овие симптоми може да се менуваат. Развојот на болеста и појавата на симптомите се целосно индивидуални: тие не можат да се предвидат и често зависат од генетската мутација. Така на пример, еден пациент не мора да има болка по периферните нерви (акропарестези), но сепак да има Фабриева болест. Некои луѓе можат да бидат болни со години без да забележат никакви знаци за болест и оштетување на виталните органи како што се срцето, бубрезите или мозокот.

Честопати е случај децата и возрасните лица да посетат од 7 до 10 различни специјалисти пред да бидат правилно дијагностицирани, а раната дијагностика е клучот за успешно лекување. Симптомите се многу разновидни, а бидејќи болеста е ретка лекарите честопати овие симптоми ги припишуваат на некои други болести или состојби.

Како се дијагностицира болеста на Фабри?

Бидејќи Фабри е многу ретко заболување и поради многуте симптоми тешко е да се постави брза и вистинската дијагноза. Понекогаш се потребни многу години пред да се открие болеста. Скринингот на ензимите во крвта и анализата на гените овозможуваат сигурна дијагноза. Ензимската анализата на крвта го покажува нивото на ензимот и количеството на неразложените масти (глобо-триаозилцерамиди Гб-3) во лизозимите. Генетскиот тест ја потврдува мутацијата на GLA генот одговорен за синтеза на ензимот. Дијагнозата на оваа болест е можна уште пред раѓањето на дете. Колку побрзо некое лице се дијагностицира, толку побрзо може да се лекува со соодветна терапија и со тоа да се спречи оштетување на внатрешните органи. Добро земената фамилијарната анамнеза со спецфифична клиничка презентација го надополнува процесот на дијагностика.

Нарушувања на електролитите и параметрите на бубрежната функција (уреа и креатинин) како и присуството на липидни супстанции во урината може да се забележат при лабораториски анализи. Дополнително потребно е темелно кардиолошко испитување со ехосонографија и нуклеарна магнетна резонанца на срцето за да се утврди можното присуство на структурни нарушувања на срцевите залистоци. Компјутерска томографија и нуклеарна магнетна резонанца на мозочните структури се изведуваа за да се утврди можното оштетување на мозочното ткиво. Во случај на мозочен удар и слични манифестации, потребно е темелно невролошко испитување. Биопсија на промените на кожата заедно со хистопатолошките наоди покажува промени типични за Фабриевата болест.

Како се третира болеста на Фабри?

Актуелно само за 5% од ретките болести постои соодветен третман. Од 2001 година е одобрена специфична терапија за оваа болест ( ензимска заместителна терапија), односно употреба на ин витро изработен ензим алфа-галактозидаза А. Шаперононите исто така се лекови на избор кој се употребуваат само за соодветни генетски мутација кои имаат за цел подобрување на функционалноста на ензимот преку фармаколошки носачи во енодплазматичниот ретикулум на клетките. Целта на оваа специфична терапијата е подобрување на општата состојба, спречување на понатамошно оштетување на витално значајни органи и потполна медицинска, социјална и психичка рехабилитација.

Конвенционалниот третман се состои од ублажување на болката со аналгетици, нефропротекција (користење на инхибитори на ангиотензин-конвертирачки ензим, како и блокатори на рецепторите за ангиотензин), антиаритмички агенси, пејсмејкер или имплантабилен кардиовертер дефибрилатор, дијализа и трансплантација на бубрег.

Седум пациенти од една фамилија се дијгностицирани со ретката болест “Фабри” во Македонија. Двајца од нив се на ензимска терапија која првпат се применува кај пациенти со ова заболување. Оваа дијагностика е голем чекор напред за македонското здравство, велат докторите од Клиниката за нефрологија.Според нив, фабриевата болест е многу ретка и поради нејзините бројни симптоми, многу е тешко да се постави правилна дијагноза.Затоа апелираат дека е неопходна рана детекција на болеста за со тоа да се намали морталитетот.

“Со терапија се опфатени двајца пациенти и насоките и целта наоваа терапија се да се спречат коморбидитетите, односно да се превенира појава на ран мозочен удар, инфаркт, и на тој начин да се овозможи подобар начин на живот.Доколку не прима терапија ќе се скрати животниот век на пацинетите за десет до петнаесет години” вели директорот на Клиниката за нефрлогија, Никола Ѓорѓиевски.