Ахондроплазија – Ги запознаваме ретките болести во охридско – струшкиот регион 2024

Во месецот со најмалку дена во годината, во месецот кој оваа година е редок по своите ретки 29 дена и во месецот кој пациентите со ретки болести го идентификуваат како СВОЈ, по шести пат ќе се обидеме поблиску да Ве запознаеме со ретките болести од кои заболува и со кои се соочува и живее населението од нашиот охридско – струшки регион. Да ги дознаеме предизвиците и проблемите со кои се соочуваат. Како ја добиваат дијагнозата? Дали има некаков лек? Колку и дали воопшто се пристапни и достапни лековите?…

АХОНДРОПЛАЗИЈА/ACHONDROPLASIA

MKБ-10 Q77.4

ПРЕВАЛЕНЦА

Преваленцата на ахондроплазијата е приближно 1/20000 – 30000 население.

ВОВЕД

Ахондроплазија е болест која се наследува автосомно-доминантно, а се манифестира со џуџест раст веднаш по раѓањето. Мутацијата на 4-от хромозом доведува до кратки коски на екстремитетите, додека коските на трупот се нормални, а черепот е зголемен со испакнато чело. Лицата се со нормална интелигенција и нормално траење на животниот век. Се манифестира веднаш по раѓањето. Инциденцата на оваа болест е 1 на 15 000 – 40 000 новороденчиња.Според Националниот институт за истражување на човечки геноми (NHGRI), во повеќе од 80% од случаите, ахондроплазијата не e наследна генетска болест. Ова значи дека мутацијата одговорна за ахондроплазија е спонтана и се одвива, од непознати причини, во првите моменти на ембрионалниот развој. Според тоа, процентот на наследни случаи на ахондроплазија е околу 20%.

ЕТИОЛОГИЈА

Кога се забележуваат кратки екстремитети за време на бременоста на ултразвучен преглед, обично се мери должината на бедрената коска, преку плазмата на мајката може да се дојде до податок за мутација на генот на ахондроплазија (FGFR3), со што се потврдува дијагнозата.При сомнение за ова заболување, може да се изврши амниоцентеза и биопсија на хорионските ресички, но сепак, треба да се има предвид дека овие процедури се поврзани со ризик од спонтан абортус и предвремено породување.

СИМПТОМИ И ДИЈАГНОСТИЦИРАЊЕ

Индивидуите од машки пол со ова заболување достигнуваат просечна висина од 131cm, а од женски пол, приближно 124cm. Движењата на лактот се ограничени, прстите обично се кратки, а куполите и средните прсти можат да се разликуваат, давајќи им на тупаниците изглед на триаголник.Заболените лица имаат и зголемена глава (макроцефалија) со испакнато чело, а рацете им се многу кратки со кратки прсти. Бебињата имаат торакална грпка, а кај возрасните се јавува лумбална грпка. Коските на рамото и градниот кош се асиметрично поголеми од основата на черепот и коските на главата и лицето. Како резултат на тоа, се појавуваат деформитети на лактите, колената, бедрената коска, ацетабулумот. Косата, веѓите и трепките можат да бидат тенки, а можна е и целосна ќелавост.

Рендгенолошките наоди на черепот, ’рбетот и екстремитетите се вршат рутински за да се утврди степенот на аномалија. Компјутерската томографија и магнетната резонанца исто така се користат во дијагнозата на ахондроплазија. Честопати се врши ултразвучен преглед на мозокот на новороденчето за да се утврди големината на коморите на мозокот бидејќи овие деца имаат хидроцефалус. Во случај на сензомоторни промени во телото предизвикани од абнормалности на ’рбетниот столб, се вршат невролошки прегледи и ЕМНГ (електромионеурографија).

ПОСЛЕДИЦИ

• дишењето забавува или запира за краток временски интервал (апнеа)
• дебелина
• инфекции на ушите
• лордоза
• болки во грбот се јавуваат во возрасната доба и можат да бидат причина за потешкотии при одењето

ТРЕТМАН

При рана дијагностика се дава хормонот за раст (соматотропин) за да се постигне задоволителна висина на телото. Не постои дефинитивен лек за ахондроплазија.Симптомите кои се јавуваат како резултат на аномалии на скелетниот систем, вклучуваат ортопедски третман.Исто така, може да се направи ортопедско продолжување на екстремитетите со што се постигнуваат дополнителни 20 cm.На 19 ноември 2021 година, FDA го одобри лекот Voxzogo (vosoritide) за деца со ахондроплазија.Терапијата е достапна во РС Македонија, Словенија, а успешно се применува во Германија, Австрија, Италија, Јапонија.Лекот се зема од 2 година, кога сѐ уште е присутна зоната за раст,кога се отворени епифизите, сѐ до почетокот на пубертетот.Бидејќи болеста настанува поради мутација на FGFR3-генот којшто го регулира растот на коските, лекот делува токму во симулацијата на растот на коските, односно дополнително го поттикнува растот со тоа што делува како позитивен регулатор на ендохондралната коска, ја поттикнува пролиферацијата и диференцијацијата на хондроцитите.Во спроведената студија се покажало дека пациентите коишто го земале лекот Voxzogo, во просек имале пропорционален пораст на коските од 1,57cm, за разлика од оние на коишто им се сугерирало плацебо, што е од огромно значење за болните со ахондроплазија.Лекот се инјектира супкутано, еднаш дневно.

AHONDROPLAZIA/ACHONDROPLAZIA

ICD-10Q77.4

PREVALENCA

Prevalenca e akondroplazisë,përafërsisht është1/20000-30000 e popullsisë.

HYRJE

Ahondroplazia është sëmundje autosomale dominante, e cila manifestohet me rritje të shkurtër (xhuxhumak, shkurtabiq) menjëherë pas lindjes. Mutacioni në kromozomin e 4-t sjell deri te shkurtimi i kockave të ekstremiteteve, derisa eshtrat e trupit janë normale, kafka është e zmadhuar me ballë të theksuar.Individët kanë inteligjencë normale dhe jetëgjatësi normale. Manifestohet menjëherë pas lindjes. Incidenca e kësaj sëmundjeje është 1 në 15 000 – 40 000 të porsalindur. Sipas Institutit Nacional për Hulumtim të Gjenomit Human (NHGRI), në më shumë se 80% të rasteve, ahondroplazia nuk është sëmundje gjenetike trashëguese. Kjo do të thotë se mutacioni përgjegjës për ahondroplazinë, në momentet e para të zhvillimit embrional është spontan dhe zhvillohet nga shkaqe të panjohura. Sipas kësaj, përqindja e rasteve trashëguese të ahondroplazisë është rreth 20%.

ETIOLOGJIA

Kur vërehen ekstremitete të shkurtra gjatë shtatzënisë gjatë ekzaminimit me ultrazë, zakonisht matet gjatësia e femurit, përmes plazmës së nënës mund të vijë deri tek e dhëna për mutacion të gjenit përgjegjës për ahondroplazi (FGFR3), me ç’rast vërtetohet diagnoza. Në rast dyshimi për këtë sëmundje, mund të realizohet amniocenteza dhe biopsia e vileve korionike, por gjithsesi duhet të mirren parasysh se këto procedura mund të paraqesin rrezik për abort spontan dhe lindje të parakohshme.

Gjetjet radiologjike të kafkës, të shtyllës kurrizore dhe të ekstremiteteve zhvillohen në mënyrë rutinore për të vërtetuar shkallën e anomalisë. Tomografia kompjuterike dhe rezonanca magnetike, gjithashtu përdoren për diagnostikimin e ahondroplazisë.

Shpeshherë realizohet ekzaminimi me ultrazë i trurit te të porsalindurit për të vërtetuar madhësinë e komorave të trurit, për shkak të prezencës të hidrocefalusit. Në rast të ndryshimeve senzomotorike të trupit të shkaktuara nga anomalitë e shtyllës kurrizore, realizohen ekzaminime neurologjike dhe EMNG (elektromioneurografi).

SIMPTOMAT DHE DIAGNOSTIKIMI

Meshkujt me këtë sëmundje arrijnë gjatësi mesatare prej 131 cm, kurse femrat përafërsisht 124cm. Lëvizjet e bërrylit janë të kufizuara, gishtat zakonisht janë të shkurtra, gishtat e mesit mund të dallohen, duke iu dhënë grushteve pamje trekëndore. Personat me këtë sëmundje kanë edhe kokë të zmadhuar (makrocefali) me ballë të theksuar, kurse duart i kanë shumë të shkurtra me gishta të shkurtër. Foshnjat kanë gungë në pjesën torakale të shtyllës kurrizore, kurse te të rriturit në pjesën lumbale. Eshtrat e krahut dhe të kafazit të kraharorit janë asimetrikisht më të madh në krahasim me eshtrat e bazës së kafkës, kockat e fytyrës dhe të kokës. Si rezultat i kësaj, paraqiten deformitete në bërryla, gjunjë, femur, acetabulum. Flokët, vetullat dhe qerpikët mund të jenë të holla, por është e mundur edhe humbje totale e flokëve.

PASOJAT

• ngadalësim të frymëmarrjes ose ndërprerje për një interval të shkurtër kohor (apnea);
• obezitet;
• infeksione të veshëve;
• lordozë;
• dhimbjet në kurriz paraqiten te të rriturit dhe mund të jenë shkakui vështirësive gjatë ecjes.

TRAJTIMI

Me diagnostikim të hershëm jepet hormoni i rritjes (somatotropin) që të arrihet gjatësi e mjaftueshmee trupit. Nuk ekziston bar definitiv për ahondroplazinë. Simptomat, të cilat paraqiten si rezultat i anomalive të sistemit skeletor përfshijnë trajtimin ortopedik. Gjithashtu, mund të bëhet vazhdim ortopedik i ekstremiteteve me çka arrihet një shtesë prej 20 cm. Më 19 Nëntor 2021, FDA e aprovoi barin Voxgogo (vosoritide) për fëmijët me ahondroplazi. Kurimi është i disponueshëm në Republikën e Maqedonisë së Veriut, Slloveni, dhe me sukses zbatohet në Gjermani, Austri, Itali, Japoni. Bari merret nga mosha 2 vjeçare, kur zona e rritjes është ende e pranishme, kur janë të hapura epifizat, deri në fillimin e pubertetit. Për shkak se sëmundja ndodh si rezultat i mutacionit në gjenin FGFR3, i cili e kontrollon rritjen e eshtrave, bari ndikon pikërisht në stimulimin e rritjes të kockave, ose në stimulimin shtesë të rritjes, me ç’rast vepron si rregullator pozitiv i kockës endokondrale, e stimulon proliferimin dhe diferencimin e kondrociteve. Në studimin e realizuar u tregua se pacientët, të cilët e kanë marr barin Voxzogo, mesatarisht kishin një rritje proporcionale të eshtrave prej 1,57 cm, për dallim nga ata që iu sugjeruabari placebo, që është me një domethënie të madhe për individët me ahondroplazi. Bari injektohet subkutan, një herë në ditë.